Imhotep- Vị bác sĩ, nhà tư tế, người sau đó được thần thánh hóa là vị Thần y Ai Cập

10/10/2023 - 21:25 1.650 lượt xem

A A^- A⁺ []

Niên đại c. 2600 TCN

Imhotep- Vị bác sĩ, nhà tư tế, người sau đó được thần thánh hóa là vị Thần y Ai Cập

Phạm Nguyễn Như Phương

Trần Hoàng Nguyên Bình

Imhotep (2650-2600 TCN)

Tượng Imhotep tại bảo tàng Louvre (Nguồn: Wikipedia)

Imhotep là một học giả Ai Cập sống vào thế kỷ 27 trước Công Nguyên (2650-2600 TCN) trong thời kỳ đồ đồng sớm của Ai Cập cổ đại. Thời kỳ này đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của Ai Cập và là giai đoạn đầu tiên của Cổ Vương quốc Ai Cập, khi đất nước này đạt đến đỉnh cao của nền văn minh. Cổ Vương quốc thường được xem là kéo dài từ Vương triều thứ Ba đến Vương triều thứ Sáu (2686-2181 TCN). Imhotep là một polymath (chuyên gia đa lĩnh vực) với kiến thức về kiến trúc, nhà thiết kế, chiêm tinh, hiền triết và cả y khoa. Ông đã phục vụ cho vị vua đầu tiên của Vương triều thứ Ba, Djoser (khoảng 2691 đến 2625 TCN). Ông giữ chức vụ tể tướng của pharaoh và là thầy tế cao cấp của vị thần mặt trời Ra tại Heliopolis.

Imhotep được coi là một trong những kỹ sư, kiến trúc sư và bác sĩ đầu tiên trong lịch sử được biết đến với đầy đủ tên họ. Ông đã có những đóng góp quan trọng trong việc phục vụ nhiều đời Pharaoh và đã được thể hiện như một phần tượng của pharaoh và trở thành vị thần tiên tri và y học trong văn minh Ai Cập.

Kiến trúc sư của kim tự tháp bậc thang (kim tự tháp Djoser)

Ai Cập có tổng cộng 138 kim tự tháp đã được khám phá cho đến gần đây. Trong số đó, kim tự tháp Djoser, hay còn được gọi là kim tự tháp bậc thang, là kim tự tháp lâu đời nhất. Nó được xây dựng từ khoảng năm 2630 đến năm 2611 trước Công Nguyên tại Vương triều thứ ba. Kim tự tháp Djoser và khu phức hợp xung quanh được thiết kế bởi kiến trúc sư Imhotep, và chúng được coi là những công trình bằng đá nguyên khối cổ nhất trên thế giới.

Kim tự tháp của Djoser (Nguồn: Wikipedia)

Y học Ai Cập cổ đại

Y học trong Ai Cập cổ đại là một diễn biến của một nền văn minh tiên tiến, chứ không được thực hành bởi các bác sĩ phù thủy như các bộ tộc nguyên thủy, với một sự kết hợp giữa ma thuật, phương thuốc từ thảo dược và niềm tin mê tín. Điều này được Homer ghi nhận trong cuốn Odyssey khi ông nói: "Ở Ai Cập, những người làm y học khéo léo hơn bất kỳ ai trên thế giới".

Những người Ai Cập xưa tin rằng cơ thể con người được cho là sinh ra với trạng thái khỏe mạnh, và chỉ bị bệnh hoặc chết là do sự tác động của một yếu tố ngoại lai. Trong trường hợp bị thương hoặc nhiễm giun, yếu tố này là rõ ràng và phương pháp điều trị được chỉ định là hợp lý. Vì họ không nhận thức về vi sinh học, các bệnh nội tiết nên được cho là do một lực lượng siêu nhiên thuộc về các vị thần ác quỷ, sự trừng phạt từ thượng đế hoặc các quy trình ma thuật. Bác sĩ được yêu cầu phải trừ tà trước khi thực hiện phương pháp điều trị thực tế.

Theo nhà nghiên cứu Ai Cập, Bob Brier trong cuốn sách Ai Cập huyền bí (Ancient Egyptian Magic) của mình có viết “Một số bằng chứng cho thấy loại bệnh tật sẽ quyết định phương pháp để điều trị. Nếu nguyên nhân đã được biết, chẳng hạn như trong trường hợp gãy xương và bị cá sấu cắn, thì việc điều trị sẽ không dựa vào phép thuật. Ví dụ, đối với vết cắn của cá sấu, một điều dễ nhận ra là khâu kín vết thương và đắp vạt da lên đó. Tuy nhiên, nếu căn bệnh là một thứ gì đó chẳng hạn như sốt, mà người Ai Cập không biết nguyên nhân, thì nó có thể được cho là do ma quỷ hoặc ma thuật độc hại.”

Mặc dù họ có hạn chế về kiến thức về nguyên nhân của các bệnh, nhưng việc nghiên cứu giải phẫu học và sinh lý của họ đã tiến bộ rất nhiều. Không có nghi ngờ, điều này là do việc họ thực hiện ướp xác, trong khi các quốc gia khác thường thiêu xác trong thời đại đó. Ví dụ, quá trình làm trống sọ thông qua các lỗ mũi bằng một cái móc dài chắc chắn không thể được phát minh mà không có kiến thức tốt về giải phẫu đầu và não. Trong y học hiện đại của chúng ta, rất nhiều ca phẫu thuật não đang được thực hiện thông qua con đường này. Họ có được kiến thức tốt về màng não, dịch não tủy và các cơ chế chấn động và đập nhịp, và nhận ra rằng não là trụ cột của việc điều khiển cơ thể.

Bộ Ebers Papyrus mô tả vị trí của tim một cách chính xác, và mô tả một số rối loạn của nó, như nhịp tim không đều. Các bác sĩ Ai Cập nhận ra tim là nguồn gốc của các mạch máu. Họ nhận thức được rằng các mạch máu hình thành một hệ thống nối mở, có nơi mở ra để hấp thụ thuốc, loại bỏ các chất thải, phân phát không khí và các chất tiết và bài tiết cơ thể, trong sự nhầm lẫn giữa các mạch máu và các đường đi khác như ống tiểu.

Sinh lý tuần hoàn máu được chứng minh trong tư liệu Edwin Smith Papyrus, kèm theo coi trọng giữa sự liên quan với trái tim và nhận thức về tầm quan trọng của nhịp tim. Họ cũng biết rằng máu cung cấp từ trái tim đến tất cả các cơ quan trong cơ thể. Tuy nhiên, họ không thể phân biệt giữa mạch máu, dây thần kinh, gân và đường thông đã hạn chế sự hiểu biết toàn diện về sinh lý tuần hoàn.

Từ nhà tư tế đến nhà y học đầu tiên trong lịch sử

Hãy cùng nói thêm về vai trò chính của Imhotep, một nhà tư tế. Trong thời đại Ai Cập cổ xưa thì nhà tư tế luôn đóng giữ một vai trò quan trọng, họ là những người truyền lại lời của Chúa, thờ phụng trời đất và những vị thánh tạo ra con người. Các tư tế thực hiện các nghi thức hằng ngày, trong những ngôi đền và dưới cái tên của đức vua vĩ đại. Với địa vị tư tế, Imhotep được thực hiện và ghi chép lại những ghi nhận của bản thân, đồng thời phát triển và tìm tòi thêm những điều bản thân đạt được. Nhưng còn hơn cả một tư tế, ông vượt qua những định kiến tâm linh thời bấy giờ, những ý tưởng của ông về y khoa xứng đáng là những khái niệm đầu tiên của nhân loại. Ông đã dẫn nhân loại đi những bước chân đầu tiên thoát khỏi ma thuật, về sự trừng trị của chúa, lời nguyền rủa để đến với ánh sáng y học, hiểu về bệnh tật cũng như là bản thân loài người. Mặc dù vẫn chưa thể thoát khỏi đám sương mù thời cổ đại, khả năng thiên tài của ông đã cho ông cái nhìn thoáng qua về cái được gọi là khoa học y khoa.

Imhotep được coi là người sáng lập y học Ai Cập và là tác giả của một luận án y học nổi tiếng không có yếu tố ma thuật. Ông đã hành nghề y và viết về chủ đề này từ hơn 2.200 năm trước khi Hippocrates, cha đẻ y học hiện đại, được sinh ra.

Imhotep được cho là tác giả của tác phẩm "Edwin Smith Papyrus," một bản ghi y tế của Ai Cập chủ yếu liên quan đến phẫu thuật, trong đó có khoảng 100 thuật ngữ giải phẫu và mô tả 48 loại thương tích và cách điều trị chúng. Bản ghi y tế Edwin Smith có những quan sát về giải phẫu, các trường hợp bệnh và phương pháp phục hồi. Nó được cho là đã được viết vào khoảng năm 1700 trước Công Nguyên, nhưng có thể được coi là một bản sao của các văn bản từ một nghìn năm trước đó.

Văn bản giấy cói Edwin Smith (Nguồn: Wikipedia)

Với công việc là kiến trúc sư của kim tự tháp bậc thang ở Saqqara, ông đã chứng kiến nhiều trường hợp gãy xương và những người đàn ông bị thương do ngã khi xây dựng công trình kiến trúc đồ sộ này. Cuộn giấy cói phẫu thuật Edwin Smith mô tả chuyên sâu đề cập chủ yếu đến chấn thương và phẫu thuật. Bốn mươi tám trường hợp cụ thể đã được ghi lại. Việc thăm khám lâm sàng được nêu trong giấy Edwin Smith Papyrus rằng việc hỏi bệnh là bước đầu tiên. Các bác sĩ cổ đại cũng biết về gõ, như là bước thứ ba trong quá trình khám bệnh của các bác sĩ hiện đại. "Ngài nên kiểm tra bụng của anh ta, và gõ vào ngón tay" và "đặt bàn tay của ngài lên bệnh nhân và gõ".

Các trường hợp chấn thương đều bắt đầu với một tiêu đề mô tả nội dung tiếp theo, chẳng hạn như: “Hướng dẫn liên quan đến vết thương trên đỉnh lông mày.” Sau đó là chi tiết về việc kiểm tra bệnh nhân, tiếp theo là chẩn đoán. Bob Brier cũng lưu ý, “Trong trường hợp này, bác sĩ được yêu cầu định hình rõ vết thương và sau đó liệu anh ấy có thể điều trị nó hay không. Thực tế có ba điều anh ấy có thể nói: (1) 'Một căn bệnh mà tôi sẽ chữa trị'; (2) ‘Một căn bệnh mà tôi sẽ cố chữa’; và (3) ‘Một căn bệnh không thể điều trị’. Có 3 trường hợp trong số 48 trường hợp được thảo luận trong giấy Smith Papyrus được cho là không hy vọng. “Ở đây chúng ta cũng thấy được khái niệm về tiên lượng cũng như điều trị đã được đề cập. Các bác sĩ Ai Cập cũng mô tả những căn bệnh không thể chữa trị là “một căn bệnh không thể làm gì được nữa”. Người Hy Lạp sau này đã viết về sự khôn ngoan của việc biết rõ lúc nào là nên dừng lại.

Giấy cói cũng nêu chi tiết về cách đóng vết thương bằng chỉ khâu, ngăn ngừa và chữa nhiễm trùng bằng mật ong, cũng như các khuyến nghị về bất động những người bị chấn thương ở đầu và tủy sống cũng như các chấn thương khác ở phần dưới cơ thể đều được mô tả. Các bác sĩ đã sử dụng băng, nẹp, thạch cao, băng và chỉ khâu. Họ cũng khuyên dùng thuốc đặt trực tràng, băng thảo dược, thụt tháo và dầu hải ly. Vàng được dùng để buộc răng và áp xe trên mặt được rạch và dẫn lưu. Nha đam được sử dụng cho bệnh ngoài da.

Nhiều bản giấy cói papyrus liệt kê các đơn thuốc dùng để điều trị các bệnh lý răng miệng, như viêm nướu, răng lung lay, sâu răng và viêm mủ. Các lỗ phát sinh từ phẫu thuật để thoát mủ dưới răng hàm thứ nhất được tìm thấy trên xương hàm của một xác ướp từ triều đại thứ 4 (2625 - 2510 trước Công nguyên). Một chiếc răng lung lay được gắn cố định bằng một khung dây vàng với một chiếc răng khỏe mạnh kế cận đã được phát hiện trên một xác ướp khác từ cùng triều đại ở Giza. Răng giả giữ một cây cầu trên hàm trên bằng một dây bạc cũng đã được tìm thấy trong kỷ nguyên muộn (Hy Lạp-Rôma). Nhổ răng, điều trị loét miệng và xử lý lệch hàm đã được đề cập trong các bản giấy cói Edwin Smith và Ebers.

Thần y Ai Cập

Trong thời kỳ đỉnh cao của sự nghiệp y học, Imhotep đã thành lập trường học đầu tiên dạy các phương pháp chữa trị cho các vết thương tại Memphis, Ai Cập. Trường y học của Imhotep cùng với địa điểm tôn giáo liên quan đã tồn tại và phát triển hàng ngàn năm. Kể từ triều đại đầu tiên (3150 - 2925 trước Công nguyên), các viện y học gọi là "peri-ankh" hoặc "những ngôi nhà của sự sống" đã tồn tại. Một trong những viện danh giá nhất là viện Imhotep tại Memphis đã đạt được danh tiếng quốc tế đặc biệt nhờ thư viện của nó cho đến sau Công nguyên.

Ngoài ra, Imhotep cũng được biết đến là một trong những người đóng góp quan trọng vào quy trình giải phẫu và ướp xác của Ai Cập cổ đại. Những phương pháp ướp xác của người Ai Cập cổ đã chứng minh hiểu biết của họ về giải phẫu. Vị trí ngôi mộ của Imhotep tại Saqqara vẫn chưa được xác định, nhưng ông đã được thần thành hóa và tôn thờ như một vị Thần y trong văn hóa Ai Cập, và đền thờ của ông là một trung tâm truyền dạy y thuật cho những người tôn thờ ông.

Tài liệu tham khảo

Về trang trước Gửi email In trang